Θεόφιλος Καΐρης

Το κάτωθι κείμενο του Δ. Ι. Πολέμη για τον Θ. Καΐρη αναδημοσιεύεται από τον τόμο Αλληλογραφία Θεοφίλου Καΐρη, εκδιδομένη υπό Δ. Ι. Πολέμη, Μέρος έκτον: Προσωπογραφικά, Άνδρος: Καΐρειος Βιβλιοθήκη 2003, 138-148.

Θεόφιλος Καΐρης (1784-1853)

Ὁ Θεόφιλος Καΐρης ἐγεννήθη εἰς τὴν Χώραν τῆς Ἀνδρου τὴν 19 Ὀκτωβρίου, 1784. Ἦτο ὁ πρωτότοκος υἱὸς τῶν γονέων του Νικολάου Τωμ. Καΐρη καὶ Ἀσημίνας Εὐστρ. Καμπανάκη. Τὸ βαπτιστικόν του ὄνομα ἦτο Τωμάζος, αὐτὸ ἐκεῖνο τοῦ ἐκ πατρὸς πάππου του. Λέγεται ὅτι ὀκταετὴς προσῆλθεν εἰς τὴν σχολὴν τῶν Κυδωνιῶν ὑπὸ τὴν προστασίαν τοῦ ἐκεῖ θείου τοῦ Σωφρονίου Καμπανάκη. Μετά τινα ἔτη ἠκολούθησαν εἰς τάς Κυδωνίας ἡ μήτηρ του καὶ οἱ ἀδελφοί του, κατὰ καιροὺς δὲ μετέβαινεν ἐκεῖ καὶ ὁ πατὴρ τοῦ. Ἐνῶ δὲ οἱ γονεῖς του ἐσχεδίαζον τὸν γάμον του μετά τινος πλουσίας κόρης ἐκεῖ, ὁ Θεόφιλος ἔχων συλλάβει εἰς τὸν νοῦν τοῦ ἰδίας θρησκευτικὰς ἀντιλήψεις καὶ ἐπιθυμῶν τὴν μετάβασιν εἰς Εὐρώπην, ἐπροφασίσθη ἰδιαιτέραν κλίσιν πρὸς τὸν ἱερατικὸν βίον καὶ εἰς ἡλικίαν 18 ἐτῶν ἐχειροτονήθη διάκονος. Πάντως ἐν ἐγγράφῳ τοῦ 1840 λέγεται, ὅτι «εἶχε στήσει τὴν μετάνοιάν του» εἰς τὴν μονὴν τῆς Παναχράντου ἐν Ἄνδρῳ.

Ἐὰν ὁ Καΐρης ἐμαθήτευσεν ἐν Χίῳ καὶ ἐν Πάτμῳ, ὡς ἐνίοτε γράφεται, παραμένει παντελῶς ἀβέβαιον. Πότε ἀκριβῶς μετέβη διὰ σπουδὰς εἰς τὴν Εὐρώπην δὲν μαρτυρεῖται. Διεσώθη «Κατάλογος τῶν φιλομαθῶν συνδρομητῶν, οἵτινες ὑπόσχονται νὰ δίδωσιν εἰς τὸν Θεόφιλον ἱεροδιάκων Ἀνδριώτην… διὰ ἔξοδα τῆς ἐν τῇ Εὐρώπῃ σπουδῆς του» τῆς 13 Φεβρουαρίου, 1806, καὶ ἴσως δὲν εἶχεν εἰσέτι ἀναχωρήσει ἐκ Κυδωνιῶν. Μετέβη τότε εἰς τὸ Πανεπιστήμιον τῆς Πίζης καὶ ἐκ τῶν πιστοποιητικῶν τὰ ὁποῖα ἔλαβεν ἐκεῖθεν λέγεται, ὅτι παρηκολούθησε μαθηματικὰ ἐπὶ δύο ἔτη καὶ ἀστρονομίαν ἐπὶ ἐν ἔτος˙ τὰ πιστοποιητικὰ χρονολογοῦνται ἀπὸ τοῦ Αὐγούστου 1807. Τὸν Μάρτιον τοῦ ἑπομένου ἔτους εὑρίσκεται ἤδη εἰς τὸ Παρίσι ἔνθα ἐγνώρισε καὶ ἐσχετίσθη μετὰ τοῦ Κοραῆ τοῦ ὁποίου τοὺς θερμοὺς ἐπαίνους ἀπέσπασεν. Ἡ ἐκεῖ παραμονὴ δὲν φαίνεται ὅτι παρετάθη πέρα τοῦ ἔτους ἐφ’ ὅσον κατὰ τὸν Φεβρουάριον τοῦ 1809 ἀνεχώρησε.

Τὸν Ἰούλιον τοῦ 1810, εὑρισκόμενος ἐν Ἄνδρῳ, ἔλαβε πρόσκλησιν ἐκ μέρους τῶν Κυδωνιατὼν να διαδεχθῇ τὸν ὑπὸ παραίτησιν Βενιαμὶν τὸν Λέσβιον εἰς τὴν Σχολὴν τῶν. Μετὰ δίμηνον ἔλαβε καὶ ἄλλην πρόσκλησιν τῶν Ἐφόρων τῆς ἐν Σμύρνῃ Εὐαγγελικῆς Σχολῆς τὴν φορὰν αὐτήν, καὶ εἰς Σμύρνην τελικῶς μετέβη καὶ ἀνέλαβε τὴν διεύθυνσιν τῆς Σχολῆς τὴν 11 Φεβρουαρίου, 1811. Ἀλλὰ προβλήματα ἀνεφύησαν ταχέως καὶ αἱ διχόνοιαι τῶν Σμυρναίων συνετέλεσαν ὥστε να ἀποχωρήςῃ, σχεδὸν αἰφνιδίως, ἐκ τῆς Σχολῆς πρὶν ἢ συμπληρώσει ἔτος ἀπὸ τῆς ἐλεύσεώς του. Παρὰ τάς παροτρύνσεις τοῦ Ἄνδρου Διονυσίου καὶ τῶν προκρίτων τῆς νήσου, ὁ Θεόφιλος δεν ἐπείσθη να ἐγκατασταθῇ εἰς τὴν πατρίδα του καὶ νὰ ἀναλάβῃ τὴν διεύθυνσιν τοῦ σχολείου της. Ἐπροτίμησε τὰς Κυδωνίας ἐφ’ ὅσον καὶ ἀπὸ ἐκεῖ δεν ἔλειψαν αἱ προσκλήσεις. Εἰς τὴν Σχολὴν τῶν Κυδωνιῶν ἐδίδαξεν ὁ Καΐρης ἀπὸ τοῦ 1812 μέχρι τοῦ Ἀπριλίου 1821, εἰς αὐτὸν δὲ (διδάσκοντα κυρίως τάς φυσικὰς ἐπιστήμας) καὶ εἰς τὸν παλαιὸν διδάσκαλόν του Γρηγόριον Σαράφην ὀφείλει τὴν ἐξέχουσαν φήμην της ἡ Σχολή. Κατὰ τὸ διάστημα τῆς ἐκεῖ παραμονῆς τοῦ ἐπεσκέπτετο ὁ Θεόφιλος κατὰ καιρούς, ἰδία κατὰ τὸ θέρος, τὴν Ἄνδρον˙ τὸν Ἰούλιον τοῦ 1818 ἐπεσκέφθη καὶ τὸ Ἅγιον Ὄρος.

Ἡ ἔκρηξις τῆς Ἐπαναστάσεως καὶ τὰ ἐν Κυδωνίαις ἐπακολουθήσαντα ἔθεσαν εἰς κίνδυνον τὴν ζωὴν τοῦ Θεοφίλου ἐφ’ ὅσον, κατὰ τὸν Γλαυκωπίδην, «ἐκ θαύματος ἐκ τῆς τῶν Κυδωνιῶν καταστροφῆς διεσώθη». Ὁπωσδήποτε κατώρθωσεν ἐσπευσμένως να διαφύγῃ, συνοδευόμενος πιθανώτατα ὑπὸ τῶν ἀδελφῶν του Δημητρίου καὶ Εὐανθίας καὶ τοῦ θείου τῶν Σωφρονίου Καμπανάκη, καὶ διελθὼν ἐκ Ψαρῶν ἔνθα προέτρεψε τοὺς κατοίκους εἰς τὸν Ἀγῶνα κατέφυγεν εἰς Ἄνδρον. Ἡ συμβολὴ τοῦ Καΐρη εἰς τὰ τῆς Ἐπαναστάσεως εἰς τὴν πατρίδα του ὑπῆρξεν ἀποφασιστικῆς σημασίας καὶ οὐδεὶς ἄλλος ἐκ τῶν σημαινόντων Ἀνδρίων εἰργάσθη, καὶ ὑπέφερεν, ὡς ἐκεῖνος. Κατὰ γενομένην δοξολογίαν εἰς τὸν μητροπολιτικὸν ναὸν τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τὴν 10 Μαΐου ὁ Θεόφιλος ἐκήρυξεν ἐπισήμως τὴν Ἐπανάστασιν ἐν Ἄνδρῳ, προτρέψας τοὺς κατοίκους να ὑψώσουν τὴν ἐπαναστατικὴν σημαίαν, να συγκεντρώσουν χρήματα καὶ να ἀποστείλουν πλοῖα πρὸς φύλαξιν τοῦ Καφηρέως ἐκ τῶν Τούρκων τῆς Καρύστου. Ταῦτα ἐγένοντο ἀμέσως ἀποδεκτά. Ἐν συνεχείᾳ, μετέβη εἰς Ὕδραν, Αἴγιναν καὶ Ναύπλιον ὅπου εὑρίσκετο εἰς στενὴν ἐπαφὴν μὲ τὴν πολιτικὴν ἡγεσίαν τοῦ Ἀγῶνος καὶ κατὰ τὸν Μάρτιον τοῦ 1822 καὶ ἐπὶ δίμηνον συμμετέσχεν εἰς τὴν ἐκστρατείαν τοῦ Ὀλύμπου. Ἐκεῖ ἐτραυματίσθη εἰς τὸν πόδα καὶ τὸ τραῦμα δεν ἔπαυσε κατὰ καιροὺς να τὸν βασανίζῃ. Τὰ τῆς ἐκστρατείας ἐφρόντισεν ὁ Θεόφιλος καὶ κατέγραψεν εἰς ἡμερολόγιον.

Περὶ τάς ἀρχὰς τοῦ Νοεμβρίου 1822 ὁ Καΐρης, εὑρισκόμενος ἐν Ὕδρᾳ, ἐξελέγη παραστάτης τῆς Ἄνδρου διὰ τὴν ἐν Ἄστρει Β΄ Ἐθνικὴν Συνέλευσιν καὶ ἐν συνεχείᾳ μέλος τοῦ Βουλευτικοῦ. Τὸν Ὀκτώβριον τοῦ 1823 ἔλαβεν ἀναρρωτικὴν ἄδειαν δι’ Ἄνδρον καὶ κατὰ τὸν ἑπόμενον Ἀπρίλιον ἐγένετο μετὰ λύπης ἀποδεκτὴ ἡ παραίτησίς του. Παρὰ τοῦτο καὶ πάλιν ἀπεστάλη ὡς παραστάτης τῆς Ἄνδρου διὰ τὴν Γ΄ περίοδον τοῦ Βουλευτικοῦ. Τὸν Μάρτιον τοῦ 1825 ἔλαβε καὶ πάλιν τρίμηνον ἀναρρωτικὴν ἄδειαν. Καὶ κατὰ τὴν Γ΄ ἐν Ἐπιδαύρῳ Ἐθνικὴν Συνέλευσιν ὑπεδείχθη διὰ μίαν ἀκόμη φορὰν ὡς πληρεξούσιος τῆς Ἄνδρου ἀλλὰ μέλος τοῦ Βουλευτικοῦ ὢν παρέμεινεν ἐν Ναυπλίῳ. Ὁμοίως καὶ κατὰ τὴν Δ’ ἐν Ἄστρει Ἐθνικὴν Συνέλευσιν δεν συμμετέσχε παρ’ ὅλον ὅτι εἶχεν ἐκλεγῆ παμψηφεί.

Ἡ ὅλη συμμετοχὴ τοῦ Καΐρη εἰς τάς Συνελεύσεις καὶ τὰ ἑκάστοτε ἀνατιθέμενα εἰς αὐτὸν καθήκοντα προεκάλουν συνήθως ἐπαινετικοὺς χαρακτηρισμούς. Τότε ἐγνώρισεν ἐκ τοῦ πλησίον ἀρκετοὺς πολιτικούς, καὶ ἐκκλησιαστικούς, ἄνδρας τοῦ Ἀγῶνος.

Τὸν Μάιον τοῦ 1824 διὰ μίαν εἰσέτι φορὰν εὑρέθη εἰς τὰ Ψαρὰ καὶ ἐξεφώνησε κατάλληλον λόγον κατὰ τὸ ἐκεῖ τελεσθὲν μνημόσυνον τοῦ Βύρωνος καὶ ἄλλον λόγον προτρεπτικὸν διὰ τὸν Ἀγῶνα. Ἡ τελευταία ἐμφάνισίς του ὡς πολιτικοῦ ἀνδρὸς ἦτο ἐν Αἰγίνῃ κατὰ τὴν 11 Ἰανουαρίου, 1828, ὅτε ἀνετέθη εἰς αὐτὸν να προσφωνήσῃ τὸν ἀφικόμενον Κυβερνήτην τῆς Ἑλλάδος. Ὁ λόγος του «ἐκ μνήμης», ἐσκεμμένως φιλελευθέρας πνοῆς, τὸν ὁποῖον ἐπῄνεσαν ὁ Κοραῆς καὶ ὁ Οἰκονόμος, ἀπήρεσεν εἰς πολλοὺς ἐκ τῶν παρισταμένων περιλαμβανομένου προφανῶς καὶ τοῦ Κυβερνήτου.

Ἐνωρὶς ὁ Καΐρης συνέλαβε τὴν ἰδέαν ἱδρύσεως ὀρφανοτροφείου καὶ σχολείου ἐν Ἄνδρῳ καὶ τοῦτο ἐφ’ ὅσον ἦτο ὁ ἴδιος αὐτόπτης μάρτυς τῆς δυστυχίας τῶν ὀρφανῶν τοῦ Ἀγῶνος. Ἐξ ἀρχῆς μαρτυρεῖται ὅτι ἐσκέπτετο να ἐφαρμόσῃ τὴν ἀλληλοδιδακτικὴν μέθοδον διδασκαλίας καὶ ἐπίσης ἀπέβλεπεν εἰς τὴν πληρωμὴν διδάκτρων ἐκ μέρους τῶν εὐπορωτέρων γονέων. Ἀπὸ τοῦ τέλους τοῦ 1827 ἤρχισε τάς περιοδείας του ἀνὰ τάς ἑλληνικὰς νήσους πρὸς συγκέντρωσιν χρημάτων. Κατάλογοι συνδρομῶν ἐδημοσιεύοντο διὰ τῆς Γενικῆς Ἐφημερίδος τῆς Ἑλλάδος. Τὰ μέχρι τοῦ 1831 συγκεντρωθέντα, κατὰ τὸν Γλαυκωπίδην, δεν ὑπερέβαινον τὰ 46.000 γρόσια, ποσὸν ὅλως ἀνεπαρκὲς διὰ τὴν συγκρότησιν φιλανθρωπικοῦ καὶ ἐκπαιδευτικοῦ καταστήματος. Ἀπεφάσισε λοιπὸν ὁ Καΐρης να ἐπιχειρήσῃ περιοδείαν ἀνὰ τάς ἑλληνικὰς παροικίας τοῦ ἐξωτερικοῦ καὶ οὕτως ἀνεχώρησεν ἐκ Σύρου τὴν 2 Μαρτίου, 1831. Πρὸ τῆς ἀναχωρήσεώς του ἔκρινε σκόπιμον να χειροτονηθῇ εἰς πρεσβύτερον ὑπὸ τοῦ ἐν Σύρῳ διαμένοντος Ἀνδρίου ἱεράρχου Μυρίνης (εἶτα Ἀνδρου) Σωφρόνιον τοῦ Μπίστη.

Ἐκ Σύρου ἐταξίδευσε διὰ Μάλτας καὶ Λιβόρνου εἰς Γένουαν, Μασσαλίαν, Παρίσι καὶ Λονδίνον ἔνθα παρέμεινεν ἐπὶ ἐννεάμηνον, ἀποκτήσας χρησίμους ἐπαφὰς καὶ φιλίας μετὰ μελῶν ἐξεχουσῶν οἰκογενειὼν τῆς ἑλληνικῆς παροικίας παρὰ τῶν ὁποίων ἔλαβε συνδρομάς. Μεγάλως ἐβοήθησαν τότε τὸν Καΐρην οἱ Κουακέροι. Πρὸ τῆς ἐξ Ἀγγλίας ἀναχωρήσεώς του ἠδυνήθη να ἐπισκεφθῇ τὴν Ὀξφόρδην. Ἡ ἐπιστροφὴ ἔγινε μέσῳ Παρισίων, Μασσαλίας, Βενετίας, Τεργέστης, Μοναχοῦ, Βιέννης, Λιψίας, Βουδαπέστης, Βουκουρεστίου, Βραΐλας, Γαλατσίου, Ἰασίου, Ὀδησσοῦ, Κωνσταντινουπόλεως καὶ Σμύρνης. Ἐπανέκαμψεν εἰς Σῦρον τὴν 21 Μαρτίου, 1835.

Λεπτομέρειαι διὰ τάς γενομένας προσφορὰς εἰς χρῆμα, βιβλία, ὄργανα κτλ. παρέχονται εἰς τὰ ὑπὸ τοῦ ἰδίου ἐκδοθέντα (1835 καὶ 1840) δύο φυλλάδια. Κατὰ τὸν Γλαυκωπίδην, τὰ ἐκ τῆς Εὐρώπης συγκεντρωθέντα δεν ὑπερέβησαν τὰ 50.000 φράγκα, τὰ ὁποῖα μετὰ τῶν ἑλληνικῶν προσφορῶν δεν ἐπήρκουν διὰ τὴν συγκρότησιν τοῦ ἱδρύματος καὶ ὁ Καΐρης εὑρέθη εἰς τὴν ἀνάγκην να ἐξοδεύσῃ χρήματα τῶν οἰκείων του.

Ἐν τῷ μεταξὺ εἶχεν ἐν Ἄνδρῳ ἀρχίσει ἡ οἰκοδομὴ τοῦ Ὀρφανοτροφείου καὶ τάς ἐργασίας ἐπέβλεπεν ὁ δραστήριος Σωφρόνιος Καμπανάκης. Συνεργὸς πολύτιμος ἦτο ὁ ἐν Σύρῳ διαμένων ὡς ἐμπορευόμενος Δημήτριος Καΐρης, νεώτερος ἀδελφὸς τοῦ Θεοφίλου, φροντίζων τὰ τῆς προμηθείας τῶν ὑλικῶν καὶ τῶν πληρωμῶν. Καὶ ἐν τῇ ἀπουσίᾳ τοῦ Καΐρη εἶχον, προφανῶς τῇ ἐνεργείᾳ τοῦ ἰδίου, προσληφθῆ δεκαπέντε ὀρφανὰ τὰ ὁποῖα ἐπέβλεπε καὶ ἐδίδασκε ὁ ἕτερος ἀδελφὸς Ἰωάσαφ.

Ἡ ἐπίσημος ἔναρξις τῆς λειτουργίας τοῦ Ὀρφανοτροφείου ἐγένετο τὴν 6 Ἰανουαρίου, 1836, καὶ ταχύτατα ὁ ἀριθμὸς τῶν ὀρφανῶν ἔφθασε τοὺς ἑκατὸν ἐνῶ οἱ λεγόμενοι ἐξωτερικοὶ μαθηταὶ ἀνῆλθον εἰς πεντακοσίους. Ἡ φήμη τοῦ σχολείου τοῦ Καΐρη τοῦ ἤθους καὶ τῆς παιδείας τοῦ ἰδίου ἐξηπλώθη ἀνὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ τάς παροικίας τοῦ ἐξωτερικοῦ καίτοι οἱ πόροι τοῦ ἱδρύματος δεν ἦσαν ἀνάλογοι ἐνῶ τὰ οἰκονομικὰ τοῦ Ὀρφανοτροφείου (καὶ τοῦ Καΐρη) παρέμενον πάντοτε ἐπισφαλῆ. Διδάσκαλοι δεν ὕπηρχον ἄλλοι πλὴν τοῦ ἰδίου καὶ κατὰ τὸ ἀλληλοδιδακτικὸν σύστημα ἐχρησιμοποιοῦντο οἱ μεγαλύτεροι καὶ ἀξιώτεροι μαθηταί.

Ἐνῶ ὅμως ὅλα ἐφαίνοντο ὅτι ἔβαινον κατ’ εὐχὴν καὶ ἡ Ἄνδρος ἐκαυχᾶτο διὰ τὸ λαμπρὸν ἐκπαιδευτικόν, καὶ φιλανθρωπικόν, ἵδρυμα, περίεργοι καὶ ἀπίστευτοι κατ’ ἀρχὰς διαδόσεις ἔλεγον τὸν Καΐρην ὡς μὴ δεχόμενον οὐσιώδη χριστιανικὰ δόγματα καὶ ὡς κατηχοῦντα τοὺς μαθητάς του εἰς τινα ἄγνωστον θρησκείαν ἰδικῆς του ἐπινοήσεως. Περὶ τὴν ἄνοιξιν τοῦ 1839 αἱ διαδόσεις ἐνετάθησαν καὶ νευρικότης ἤρχισε να ἐκδηλοῦται μεταξὺ τῶν γονέων τῶν μαθητῶν καὶ ἰδίως ἐν Ἄνδρῳ καὶ Σύρῳ ὁπόθεν αἱ πρῶται καταφοραὶ κατὰ τοῦ Καρη ἠκούσθησαν ὑπὸ Ἀνδρίων κληρικὼν (Βιζύης, Ἰωάσαφ, Λεόντιος Γ. Καμπάνης, Σεραφεὶμ Π. Καΐρης κτλ.). Μετ’ οὐ πολὺ τὰ διαθρυλλούμενα ἀπησχόλησαν τὰς πολιτικὰς ἀρχὰς καὶ βεβαίως τὸν τύπον τῆς ἐποχῆς καὶ ἐνῶ μερὶς αὐτοῦ κατέκρινε, μὲ προοδευτικῶς μεγαλυτέραν ὀξύτητα, τὸν διδάσκαλον τῆς Ἀνδρου (Αἰών, Ἑλλάς, Ἑλληνικὸς Ταχυδρόμος, Σελήνη) δὲν ἔλειπον καὶ οἱ ὑπερασπισταί του (Ἀθηνᾶ, Ἐλπίς, Πρόοδος, Φίλος τοῦ Λαοῦ). Κληρικοὶ φίλοι τοῦ Καΐρη (Σελλασίας Θεοδώρητος, Σαμουὴλ ὁ Κύπριος) ἔγραψαν κατ’ ἰδίαν καὶ εἰς μάτην προσεπάθησαν να ἀποφευχθῇ ἡ κρίσις. Τελικῶς τὸ θέμα ἔφθασε πρὸ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου (δεν πρέπει να λησμονῆται ὅτι ὁ Καΐρης ἦτο ἱερεὺς καὶ εἰς τὸ κοινὸν εἶχε δώσει συνεχῆ δείγματα τῆς ὑποδειγματικῆς του συμπεριφορᾶς ὡς λειτουργοῦ), ἐπιστολαὶ ἀντηλλάγησαν, αἱ ἀπαντήσεις τοῦ Καΐρη δεν ἐθεωρήθησαν, οὔτε ἦσαν, ἰκανοποιητικαὶ καὶ ἡ θέσις του κατέστη δυσκολωτάτη. Ἀνεξαρτήτως τοῦ βασίμου τῆς κατηγορίας καὶ τῆς ἐγκυρότητος τῶν παρ’ αὐτοῦ πρεσβευομένων, ὁ Καΐρης ἄνευ δισταγμοῦ ἐπέλεξε τὴν ὁδὸν τοῦ κατατρεγμοῦ, τῶν διωγμῶν καὶ τῶν φυλακίσεων, πορείαν ἡ ὁποία συμπαρέσυρε καὶ ὁλόκληρον τὴν ἐκπαιδευτικήν του προσπάθειαν, ἀντὶ να καταπατήσῃ τὴν συνείδησίν του καὶ να ἑξακολουθήσῃ διδάσκων ὡς κληρικός. Διὰ τοῦτο καὶ μόνον εἲναι ἄξιος κάθε σεβασμού.

Ὅμως ὑπάρχει καὶ ἡ ἄλλη ὄψις τοῦ πράγματος. Τὸν Καΐρην ἐγνώριζον οἱ γονεῖς ὡς ὀρθόδοξον κληρικὸν καὶ εἰς τὴν ἰδιότητά του αὐτήν, καὶ εἰς τὴν φήμην του, ἐνεπιστεύθησαν τὰ τέκνα των καὶ ἐπ’ οὐδενὶ λόγῳ ἦσαν διατεθειμένοι να ἴδουν αὐτὰ κατηχούμενα εἰς νεοφανὲς ἀντιχριστιανικὸν θρήσκευμα. Καὶ ἂν ἀκόμη τὸ σχολεῖον τοῦ Καΐρη παρέμενεν ἐλευθέρως λειτουργοῦν καὶ ἡ δοξασία τοῦ ἐγένετο εὐρέως γνωστή, εἶναι δύσκολον να φαντασθῆ κανεὶς ὅτι θὰ προσείλκυε μαθητὰς πέραν τοῦ στενοῦ κύκλου τῶν κατηχηθέντων ὀπαδῶν.

Ἀλλ’ ὁ Θεόφιλος Καΐρης ἐκ νεότητος εἰς μίαν καὶ μόνην κατεύθυνσιν εἶχε στρέψει τὸν νοῦν. Ἐκ παιδικῆς ἡλικίας ἐγνώρισεν ἀνησυχίας θρησκευτικὰς καὶ ἡ ἄκρως θρησκευτική του φύσις ἐδέχθη ὡς ἐξ ἀποκαλύψεως τὴν ὕπαρξιν ὑπερτάτου Ὄντος ἐξ αὐτῆς τῆς ἁρμονίας τοῦ σύμπαντος καὶ «τοῦ θεάματος τῶν θαυμασίων κόσμων», δηλαδὴ τῶν ἀστέρων. Ἐκ τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ ὠδηγήθη εἰς τὴν πεποίθησιν περὶ τῆς ἀθανασίας τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἐκ τούτου πάλιν εἰς τὴν «κατὰ Θεὸν καὶ διὰ τὸν Θεὸν διαβίωσιν καὶ πολιτείαν,» κατὰ τὴν ὑπὸ τοῦ πιστοτέρου ὀπαδοῦ του παρεχομένην συνόψιν τῆς διδασκαλίας τοῦ. Ἡ ἐπὶ τῶν βάσεων τούτων στηριζομένη θρησκεία του, τὴν ὁποίαν ὠνόμασε «θεοσέβειαν» ἦτο, κατ’ αὐτόν, ἡ μόνη παναληθὴς καὶ παγκόσμιος θρησκεία, ἀνωτέρα «καὶ τόπων καὶ χρόνων καὶ ἱστορικῶν παραδόσεων καὶ ἄλλων ἐξωτερικῶν τοῦ ἀνθρώπου παραστάσεων» καὶ ἡ μόνη ἱκανὴ να σώσῃ τὸν ἄνθρωπον. Ὡς προορισμὸν τῆς ζωῆς του ὁ Καΐρης εἶδε τὴν θεοσέβειαν. Εἰς ὁλόκληρον τὸ ἔργον του, ἐκπαιδευτικόν, φιλανθρωπικόν, συγγραφικόν, ἕνα καὶ κύριον σκοπὸν ἔβλεπε, τὴν στερέωσιν καὶ διάδοσιν τῆς θρησκείας του. Ὁ Γλαυκωπίδης εἶναι καὶ ἔδω ἀποκαλυπτικός. Τὰ περὶ θεοσεβείας, ἀναπτυσσόμενα εἰς κλειστὸν κύκλον τῆς σχολῆς τοῦ, ἀπετέλουν «τὸ γενικὸν πόρισμα τῆς ὅλης διδασκαλίας». Ἀκόμη καὶ ὅταν ὁ Θεόφιλος ἐδίδασκε περὶ τῶν ἀρχαίων εἰς τὰ περὶ θεοσεβείας πάντοτε κατέληγε. Τοῦτο ὡς καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι περὶ δογματικῆς θεολογίας οὐδέποτε ἀνέφερέ τι ἔπειθε τοὺς πλέον νοήμονας ἐκ τῶν μαθητῶν του, ὅτι «δεν ἐπρέσβευε τὸν Χριστιανισμὸν ὁ Διδάσκαλος».

Ἡ θεοσέβεια εἶχε τὴν ἰδικήν της δογματικὴν θεολογίαν. Ἀπέρριπτε βεβαίως τὴν Καινὴν Διαθήκην καὶ ὁλόκληρον τὴν παράδοσιν τῆς Ἐκκλησίας, Ὀρθοδόξου καὶ μή. Εἶχεν ἐπίσης ἴδιον τελετουργικὸν μὲ ναούς, «θειαγοὺς» καὶ ὕμνους (εἰς δωρικὴν διάλεκτον ἀλλ’ οὐσιαστικῶς ἐμπνευσμένους ἐκ τῆς ὀρθοδόξου ὑμνολογίας διὰ τῆς ἀπαλείψεως κάθε ἀναφορᾶς εἰς τὸν Χριστόν, τὴν Παναγίαν καὶ τοὺς ἁγίους), ἴδιον ἡμερολόγιον καὶ τὰ παρόμοια, τὰ ὁποῖα ἔξω τοῦ μικροῦ κύκλου μερικῶν μαθητῶν καὶ φίλων τοῦ Καΐρη οὐδένα ἦτο δυνατὸν να συγκινήσουν καὶ να ἐλκύσουν. Μὲ τὸν θάνατον τοῦ Καΐρη θνῄσκει καὶ ἡ θρησκεία τοῦ˙ μόνον ὁ Γλαυκωπίδης ἔμεινε πιστὸς ἕως θανάτου.

Τὴν 15 Ὀκτωβρίου, 1839, ὁ Καΐρης βίᾳ μετηνέχθη ἐκ τοῦ Ὀρφανοτροφείου του ἐπὶ τοῦ Β. Π. «Ἀθηνᾶ», κυβερνωμένου ὑπὸ τοῦ Κανάρη, καὶ μετὰ διήμερον παρεδόθη, κατὰ τὰς διαταγᾶς τῆς Κυβερνήσεως, εἰς τὸν Δήμαρχον καὶ τὸν Μητροπολίτην Αἰγίνης καὶ ἐκεῖ ἐκρατήθη ἐπ’ ὀλίγον εἰς τὴν μονὴν τῆς Κοιμήσεως. Ἐν συνέχειᾳ μετεφέρθη εἰς Ἀθήνας καὶ παρουσιασθεῖς ἐνώπιον τῆς Συνόδου τὴν 21 Ὀκτωβρίου εὐθαρσὼς καὶ πάλιν ἐπέμεινεν εἰς τὰς ἰδέας του. Ἡ καταδικαστική της Συνόδου ἀπόφασις φέρει ἡμερομηνίαν 25 Ὀκτωβρίου, δι’ αὐτῆς δὲ καθαιρεῖται ὁ Καΐρης καὶ ἀναθεματίζεται μετὰ τῆς αἱρέσεως αὐτοῦ. Ἐν τούτοις ἡ Γραμματεία τῶν Ἐκκλησιαστικῶν τὴν ἑπομένην ἐζήτησε δι’ ἐγγράφου της ὅπως οἱ συνοδικοὶ «μακροθυμήσουν διὰ τινὰ καιρὸν ὑπὲρ τοῦ καταδικασθέντος καὶ ἀναβληθῆ ἐν τοσούτῳ ἡ ἐκτέλεσις τῆς ρηθείσης ἀποφάσεως, ἴσως ἐν τῷ μεταξὺ τούτῳ μετανοήσας ὁ Κ. Καΐρης ἐπιστρέψῃ εἰς τὴν εὐθείαν ὁδόν, καὶ διὰ τοῦ μέσου τούτου σωθῇ ἐκ θανάτου ψυχὴ κατὰ τὸν θεῖον Ἰάκωβον». Ἡ Σύνοδος συνεφώνησεν εἰς τὴν πρότασιν ταύτην ἀλλ’ ἐπέμεινεν εἰς τὴν ἀπομάκρυνσιν αὐτοῦ ἐκ τῆς κοινωνίας καὶ τὸν ἐγκλεισμὸν του εἰς μοναστήριον. Ἐν συνεχείᾳ μετεφέρθη εἰς τὴν μονὴν τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Σκιάθου καὶ ἐκεῖ παρέμεινεν ὑπὸ περιορισμὸν ἀπὸ 3 Νοεμβρίου, 1839, ἕως 10 Μαρτίου, 1840, βασανιζόμενος ἐκ τοῦ παλαιοῦ τραύματός του, τῶν αἱμορροΐδων καὶ ἐκ τῆς κακῆς διαβιώσεως. Ἡ ἐπιδείνωσις τῆς ὑγείας του ἠνάγκασε τὴν Κυβέρνησιν νὰ ἐπιτρέψῃ τὴν μετακόμισιν τοῦ εἰς τὴν μονὴν τοῦ Προφήτου Ἠλιοὺ τῆς Θήρας ἔνθα καὶ τὸ κλῖμα καὶ αἱ συνθῆκαι ὑπῆρξαν ἀνετώτεραι. Ἐνταῦθα παρέμεινεν ὁ Καΐρης ἀπὸ τοῦ Μαρτίου 1840 μέχρι τῆς 29 Μαρτίου 1842, καὶ κατώρθωσε νὰ προσελκύσῃ εἰς τὰ φρονήματά του μοναχοὺς τινας. Ἐπίσης ἐσχετίσθη τότε στενῶς πρὸς τὴν οἰκογένειαν τοῦ Ἀντωνίου Π. Ζάνου τοῦ ὁποίου ὁ υἱὸς Πέτρος εἶχε μαθητεύσει ἐν Ἄνδρῳ. Καθ’ ὅλον τοῦτο τὸ διάστημα ὁ Θεόφιλος προσεπάθει, ἰδίως διὰ τοῦ ἀδελφοῦ του Δημητρίου, νὰ ἐπιτύχῃ τὴν ἀπελευθέρωσίν του εἴτε ἐπιστρέφων εἰς Ἄνδρον εἴτε, ἐν ἀνάγκῃ, ἀναχωρῶν εἰς τὸ ἐξωτερικόν. Τελικῶς ἐπετράπη τὸ δεύτερον καὶ τὸ σχετικὸν Β. Διάταγμα φέρει ἡμερομηνίαν 9 Ὀκτωβρίου, 1841. Συγχρόνως ἡ Ἱερὰ Σύνοδος ἐζήτησε τὴν ἐκτέλεσιν τῆς καταδικαστικῆς της ἀποφάσεως καὶ ἀνεγνώσθη ἐπ’ ἐκκλησίαις ἡ καθαίρεσις τοῦ Καΐρη καὶ ὁ ἀναθεματισμὸς τοῦ ἰδίου καὶ τῆς διδασκαλίας του.

Ἀναχωρήσας δὶ’ ἀνδριακοῦ πλοίου ἐκ Θήρας, τὴν 29 Μαρτίου, 1842, ὁ Θεόφιλος διὰ Κωνσταντινουπόλεως, Σμύρνης, Σύρου καὶ Μάλτας ἔφθασεν εἰς Μασσαλίαν καὶ ἐκεῖθεν εἰς τὸ Παρίσι ἔνθα παρέμεινε καθ’ ὅλον τὸ θέρος τοῦ 1842. Ἐκεῖ ἐσπούδαζον ἀρκετοὶ παλαιοὶ μαθηταὶ τοῦ (Πέτρος Ζάνος, Δημήτριος Γ. Καραγιαννάκης, Νικόλαος Θ. Λεώπουλος, Λεωνίδας Ἄντ. Ἐμπειρῖκος κ.α.), οἱ πλεῖστοι κατηχηθέντες ἐν Ἄνδρῳ καὶ ὠργανώθη τότε ἡ θεοσεβικὴ ἐκκλησία τῶν Παρισίων. Τὸν Σεπτέμβριον μετέβη εἰς τὸ Λονδῖνον καὶ ἐκεῖ ἐδέχθη πολλᾶς περιποιήσεις ἐκ μέρους τῶν παλαιῶν φίλων του Γεωργίου Π. Λασκαρίδη καὶ Ἀλεξάνδρου Κ. Ἰωνίδη. Εὐθὺς ἀμέσως ἤρχισε νὰ δίδῃ μαθήματα φιλοσοφίας (ἢ μᾶλλον θρησκειολογίας) δὶς τῆς ἑβδομάδος εἰς τριάκοντα περίπου ἀκροατᾶς –κατὰ πόσον συνέχισε τοῦτο ἄδηλον– καὶ νὰ διδάσκῃ τέκνα φίλων του. Ἡ πολύμηνος παραμονή του, παρὰ τὴν ἵδρυσιν καὶ εἰς Λονδῖνον καὶ εἰς Μάντσεστερ ὀλιγομελῶν θεοσεβικῶν ἀδελφοτήτων, δὲν ἦτο πάντῃ τῆς ἀρεσκείας του. Συνεχῶς ἀπέβλεπεν εἰς ἐπαναπατρισμόν. Τὸν Ἰούλιον τοῦ 1843 ἐπεσκέφθη τὸ Μάντσεστερ φιλοξενούμενος τοῦ Λασκαρίδη καὶ τοῦ Γεωργίου Ι. Καβάφη. Ἀλλ’ ὁ Καΐρης εἶχε πλέον ἀποφασίσει νὰ ἐπιστρέψῃ εἰς τὴν Ἑλλάδα. Τὸν Αὔγουστον 1843 ἀνεχώρησεν ἐκ Λονδίνου καὶ διὰ Παρισίων κατηυθύνθη εἰς Μασσαλίαν ἔνθα παρέμεινεν ἀπὸ 15 ἕως 21 Σεπτεμβρίου. Ἀναχωρήσας δὶ’ ἀτμοπλοίου ἔφθασεν εἰς Σῦρον περὶ τὴν 1 Ὀκτωβρίου ἀλλὰ δὲν ἐπετράπη εἰς αὐτὸν νὰ ἀποβιβασθῆ εἰς ἑλληνικὸν ἔδαφος. Αἱ προσφυγαὶ εἰς τὰς Γραμματείας Δικαιοσύνης καὶ Ἐσωτερικῶν ὡς καὶ εἰς τὸν Βασιλέα καὶ οἱ προβληθέντες ἰατρικοὶ λόγοι οὐδὲν ἀποτέλεσμα ἔφερον. Οὕτως ἠναγκάσθη μετὰ ὀλιγοήμερον παραμονὴν νὰ ἐπιστρέψῃ καὶ πάλιν εἰς Μασσαλίαν. Ἐνταῦθα διέμεινε μέχρι τοῦ Ἰουνίου 1844 καὶ συνεκρότησε καὶ ἐδῶ πενταμελῆ θεοσεβικὴν ἀδελφότητα. Κατόπιν τῆς ἐφαρμογῆς τοῦ Συντάγματος τῆς Γ’ Σεπτεμβρίου ἠδυνήθη πλέον δι’ ἀνδριακοῦ πλοίου νὰ ἐπιστρέψῃ κατ’ εὐθείαν εἰς Ἀνδρον ἐκ Μασσαλίας.

Ἔκτοτε διέμεινε συνεχῶς ἐν τῇ νήσῷ χωρὶς πλέον νὰ ἀπομακρυνθῇ. Τὰς ἡμέρας τοῦ διήρχετο εἰς τὸ Ὀρφανοτροφεῖον ἔνθα ἐξετρέφοντο ὀλίγα ὀρφανά, καὶ ἐδίδετο ἴσως τροφὴ εἰς ἀπόρους ἀλλὰ αἱ σωματικαί του δυνάμεις τὸν ἐγκατέλειπον προοδευτικῶς. Ὑπέφερεν ἐξ ἄλλου καὶ ἐκ τῆς ἐλλείψεως χρηματικῶν πόρων, κυρίως ἐξ αἰτίας τῶν εἰς αὐτὸν ὀφειλομένων διδάκτρων ἐκ μέρους πολλῶν γονέων οἱ ὁποῖαι ἐκώφευον εἰς τὰς ἐκκλήσεις του. Ὁ ἐξ Ἀγγλίας Γεώργιος Π. Λασκαρίδης ἤρχετο συχνάκις ἀρωγός˙ οἱ ἄλλοι ὁμογενεῖς ὀλίγον κατ’ ὀλίγον ἔπαυσαν τὰς συνδρομάς των ἴσως ἐπειδὴ ὁ Θεόφιλος δὲν τοὺς ἔγραφε. Πάντως ὁ Θεόφιλος ἐξηκολούθει τὴν πυκνὴν ἀλληλογραφίαν μετὰ τοῦ Γλαυκωπίδη καὶ τοῦ Καραγιαννάκη, συνεχῶς ἐνθαρρύνων αὐτοὺς καὶ προσπαθῶν νὰ τοὺς ἐμπνεύσῃ τὴν αἰσιοδοξίαν του, οἱ ὁποῖοι, καὶ ἰδίως ὁ πρῶτος, ἠγωνίζοντο νὰ προπαγανδίζουν τὰ θεοσεβικὰ κηρύγματα. Παραλλήλως ἡ προκλητικὴ συμπεριφορὰ ἐνίων παλαιῶν μαθητῶν, ἀνθρώπων μικρᾶς παιδείας, προεκάλει ἀντιδράσεις καὶ διὰ μίαν ἀκόμη φορᾶν ἠγέρθη δημοσιογραφικὸς θόρυβος ὁ ὁποῖος ἐνετάθη ἐξ ἀφορμῆς τῶν ἐξ Ἀγγλίας ἀποσταλέντων βιβλιαρίων τῆς θεοσεβικῆς λατρείας. Τὸν Νοέμβριον 1848 ἡ Σύνοδος ἀπέστειλεν ἐγκύκλιον πρὸς τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνδρου συμβουλεύουσα νὰ ἀπομονωθῇ «ὁ μέγιστος ὑμῶν ἐχθρὸς Καΐρης». Ἡ ἐν Ἀθήναις Λέσχη τοῦ Γλαυκωπίδη ἐγένετο ἐπίσης εὔκολος στόχος τῶν ἐφημερίδων. Τὰ πράγματα, καὶ ἐν Ἄνδρῳ ἀκόμη, ὑπῆρξαν τοσοῦτον ἐξημμένα ὥστε καὶ διὰ λίθων ἐπίθεσις κατὰ τοῦ Θεοφίλου ἐγένετο τὴν 13 Μαρτίου, 1850. Τὸν Αὔγουστον 1851 μετέβη εἰς Ἄνδρον ὁ Νομάρχης Κυκλάδων μετὰ τοῦ Εἰσαγγελέως καὶ τοῦ Ἀνακριτοῦ διὰ νὰ ἐνεργήσουν διοικητικὰς ἀνακρίσεις ὡς πρὸς τὸν καΐρειον προσηλυτισμόν, τὰ πορίσματα ὅμως δὲν τὸν ἐνοχοποίησαν – ἴσως εἰς τοῦτο ἐπενέβη ὁ Ζάνος. Ἐν τῷ μεταξὺ ὁ δημοσιογραφικὸς θόρυβος, πρωτοστατοῦντος τοῦ Αἰῶνος, δὲν ἔπαυε. Τελικῶς τὸν Ἰούνιον 1852 ὁ Καΐρης μετὰ τῶν Σπυρίδωνος Γλαυκωπίδη, Γρηγορίου Δεσποτοπούλου καὶ Θεοφίλου Λουλούδη ἢ Μονοκονδύλου παρεπέμφθησαν εἰς δίκην ὡς συνεταῖροι καὶ διαδόται θρησκευτικῆς αἱρέσεως μὴ ἀναγνωρισμένης ὑπὸ τῆς Κυβερνήσεως καὶ οὐσιωδῶς ἀντιβαινούσης εἰς τὰ δόγματα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ ἐπὶ προσηλυτισμῷ, ἐπὶ πλέον δὲ οἱ Δεσποτόπουλος καὶ Λουλούδης ὡς κατ’ ἐπανάληψιν χλευάσαντες τὰ δόγματα καὶ τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, κατὰ τὸ παραπεμπτικὸν βούλευμα. Ἡ δίκη διεξήχθη εἰς τὸ Πλημμελειοδικεῖον Σύρου κεκλεισμένων τῶν θυρῶν εἰς τὰς 20 καὶ 21 Δεκεμβρίου καὶ ὁ Καΐρης κατεδικάσθη εἰς φυλάκισιν δύο ἐτῶν καὶ δέκα ἡμερῶν, οἱ δὲ λοιποὶ κατηγορούμενοι εἰς μικροτέρας ποινάς. Κατ’ ἔκθεσιν τοῦ Νομάρχου Κυκλάδων πρὸς τὸ Ὑπουργεῖον Ἐσωτερικῶν, ὁ Καΐρης «ἀπεβίωσεν ἐν τὴ οἰκία τοῦ Κυρίου Νικολάου Γιαγτζῆ, ἐνοικιασθείσῃ ἀρτίως πρὸς χρῆσιν φυλακῶν ὅπου ἐκρατεῖτο μετὰ τῶν λοιπῶν συγκαταδικασθέντων ὡς ὑπόδικος» τὴν νύκτα τῆς 9ης πρὸς τὴν 10ην Ἰανουαρίου, 1854. Λέγεται ἀκόμη εἰς τὴν ἔκθεσιν ὅτι τοῦ παρεσχέθησαν αἱ ἀπαιτούμεναι ἰατρικαὶ καὶ ἄλλαι περιποιήσεις καὶ ὅτι πολλάκις τοῦ ἐγένετο πρότασις νὰ μεταφερθῇ εἰς τὸ Νοσοκομεῖον τῆς Σύρου ἀλλὰ δὲν ἐδέχθη, ἀξιῶν νὰ μεταφερθοῦν μετ’ αὐτοῦ καὶ οἱ συγκαταδικασθέντες. Μετὰ δέκα ἡμέρας καὶ κατόπιν προσφυγῆς τοῦ Δημητρίου Ν. Καΐρη ὁ Ἄρειος Πάγος ἀνήρεσε τὴν ἀπόφασιν τοῦ δικαστηρίου τῆς Σύρου. Ἐν τούτοις οἱ λοιποὶ τρεῖς καταδικασθέντες παρέμειναν εἰς τὰς φυλακὰς τοῦ Ναυπλίου ἐπὶ ἓν ἔτος περίπου.

Ὁ Καΐρης δὲν ἀφῆκε συγγραφικὸν ἔργον ἀντάξιον τῆς φήμης του. Τὰ δύο σημαντικώτερα δημοσιεύματά του, ἡ Γνωστικὴ (1849) καὶ τὰ Στοιχεῖα Φιλοσοφίας (1851) ἀναφέρονται πρωτίστως εἰς τὸ φιλοσοφικὸν καὶ δογματικὸν ὑπόβαθρον τῆς θρησκείας του. Ἴσως τὸ πλέον ἐνδιαφέρον κείμενόν του εἶναι ἡ αὐτοσχέδιος (ὡς ἐγράφη τότε) προσφώνησις πρὸς τὸν Καποδίστριαν (1828), κήρυγμα ἐπίκαιρον κατὰ τὰ ἔτη ἐκεῖνα, καὶ μετέπειτα, ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας, τῆς δικαιοσύνης, τῆς ἀδελφοσύνης, τῆς ἀξιοκρατίας. Ἐνίοτε ὑποστηρίζεται ἡ δῆθεν τεκτονικὴ ἰδιότης τοῦ Καΐρη. Ὄχι μόνον οὐδεμία ὑφίσταται περὶ τούτου μαρτυρία, ἀλλὰ καὶ ἀναφερόμενος εἰς τὰς μετὰ τεκτόνων ἐπαφὰς τοῦ Καραγιαννάκη ὁ Θεόφιλος εἶναι κατηγορηματικῶς ἀντίθετος: «Μετὰ τῶν Μ(ασόνων) ὡς καὶ μετὰ ὁποιασδήποτε ἄλλης ἑταιρείας εἶναι ὅλως ἀνοίκειον καὶ ἁλυσιτελὲς νὰ σχετισθῇ τις ἐξ ἡμῶν».

Τὸ κτίριον τοῦ Ὀρφανοτροφείου ἐγνώρισε καὶ αὐτὸ περιπετείας. Δίμηνον μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Καΐρη κατεσχέθη ὑπὸ τοῦ Δημοσίου καὶ εὐθὺς ἀμέσως ὁ τότε ἐπίσκοπος Ἄνδρου μετὰ τοῦ κλήρου τῆς νήσου ἔψαλεν ἁγιασμόν. Ἐπηκολούθησε μακρὸς δικαστικὸς ἀγὼν διὰ τὴν κυριότητα τῶν ἀκινήτων καὶ ἐνῶ ἐν ἀρχῇ ἐδικαιώθησαν οἱ ἀδελφοὶ τοῦ Θεοφίλου, τελικῶς τὸ ὅλον συγκρότημα περιῆλθεν εἰς τὸ Δημόσιον καὶ ἐστέγασε τὰ σχολεῖα (δημοτικόν, σχολαρχεῖον καὶ ἑλληνικόν) τῆς Ἄνδρου. Κατὰ τὰ συνήθη ἐν Ἑλλάδι, πολυετὴς παραμέλησις κατήντησε τὸ κτίριον ἑτοιμόρροπον καὶ τὸ 1940 κατεδαφίσθη παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι διὰ Β. Διατάγματος εἶχε χαρακτηρισθῆ διατηρητέον. Εἰς τὴν θέσιν τοῦ ἀνηγέρθη τὸ ἀπεχθὲς οἰκοδόμημα τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου τῆς Ἄνδρου.

Παρ’ ὅλον ὅτι οἱ Ἄνδριοι (ἀκόμη καὶ οἱ στενοὶ συγγενεῖς του Θεοφίλου) δὲν συνεπάθουν πρὸς τὸ θρησκευτικόν του σύστημα, ἐκ πατριωτικῆς φιλοτιμίας πάντες διέκειντο εὐμενῶς καὶ ἐθαύμαζον τὸν Καΐρην. Αἱ ἄστοχοι ἐπιθέσεις τοῦ Ἀνδρου καὶ Κέας Μητροφάνους (1855-89), ὁ ὁποῖος δὲν ἦτο Ἄνδριος, ἐδημιούργησαν σάλον εἰς τὴν νῆσον. Ἄλλος θόρυβος ἐγένετο μετέπειτα ἐξ ἀφορμῆς τῆς τοποθετήσεως προτομῆς τοῦ Καΐρη ἡ ὁποία τελικῶς (1912) ἐστήθη εἰς κεντρικὴν πλατείαν τῆς Χώρας.